Ngày 13/9/2025, Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng mở phiên tòa xét xử phúc thẩm công khai vụ án dân sự “Tranh chấp quyền sử dụng đất” giữa nguyên đơn ông Trần Xanh; sinh năm 1963, trú tại thôn Tân Thạnh, xã Tam Nghĩa, huyện Núi Thành, thành phố Đà Nẵng (nay thuộc xã Núi Thành, thành phố Đà Nẵng) và Công ty TNHH May Châu Sơn (có trụ sở tại số 42 đường Nguyễn Hoàng, phường Hải Châu, thành phố Đà Nẵng; Giám đốc: ông Lê Văn Sơn, sinh năm 1974). Nội dung vụ án và quá trình giải quyết vụ án cụ thể như sau:
Về nguồn gốc diện tích đất tranh chấp
Theo đơn khởi kiện, ông Trần Xanh cho rằng từ trước năm 2004, gia đình ông đã khai hoang và sử dụng ổn định diện tích đất khoảng 173,4 m² tại khu vực thôn Tân Thạnh, xã Tam Nghĩa. Năm 2022, Công ty TNHH May Châu Sơn được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trên phần đất mà ông Xanh đang quản lý, dẫn đến tranh chấp. Kết quả đo đạc, xác minh cho thấy, diện tích đất tranh chấp là 173,4 m², trong đó 43,3 m² thuộc thửa 809 (đã được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số DC 085777 cho Công ty TNHH May Châu Sơn) và 130,1 m² còn lại thuộc thửa 569 – loại đất “CQP”, tức đất quốc phòng. Đây là tình tiết đặc biệt quan trọng vì đất quốc phòng là tài sản thuộc quản lý của Nhà nước, do Bộ Quốc phòng hoặc đơn vị được giao sử dụng trực tiếp quản lý. Tuy nhiên, trong quá trình xét xử sơ thẩm, Tòa án nhân dân huyện Núi Thành (nay là TAND Khu vực 5 – thành phố Đà Nẵng) đã không đưa cơ quan quân sự có thẩm quyền tham gia tố tụng để trình bày ý kiến, quan điểm và yêu cầu về việc giải quyết vụ án dân sự nên đã vi phạm quy định tại khoản 4 Điều 68 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, dẫn đến thiếu sót nghiêm trọng về thủ tục tố tụng.
Về nguồn gốc đất và quá trình sử dụng chưa được xem xét toàn diện
Theo trình bày của nguyên đơn, từ trước năm 2004, gia đình ông Trần Xanh đã khai hoang, trồng rừng sản xuất ổn định trên diện tích đất nêu trên. Đến năm 2012, Nhà nước thu hồi 1.039,6 m² để làm đường ĐT 617; phần còn lại 142 m² và 217 m² hai bên đường do gia đình tiếp tục quản lý, sử dụng ổn định, không có tranh chấp. Tuy nhiên, năm 2022, Công ty May Châu Sơn được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, và diện tích thực tế công ty quản lý lại chồng lấn lên phần đất do ông Xanh đang quản lý và phần đất quốc phòng. Dù có các tài liệu, trích đo địa chính và yêu cầu của nguyên đơn về việc lồng ghép bản đồ thu hồi đất năm 2012 để xác định vị trí, ranh giới tranh chấp, Tòa án cấp sơ thẩm không tiến hành thu thập, xác minh hoặc trích xuất bản đồ gốc, mà chỉ căn cứ vào Giấy chứng nhận cấp cho doanh nghiệp để bác toàn bộ yêu cầu khởi kiện. Việc này cho thấy Tòa án chưa đánh giá toàn diện chứng cứ để giải quyết vụ án chưa toàn diện, không triệt để; chưa làm rõ tính hợp pháp của việc cấp GCNQSDĐ khi đất có tranh chấp và liên quan đến đất quốc phòng.
Đây là vi phạm nguyên tắc xác minh, thu thập chứng cứ đầy đủ, khách quan được quy định tại Điều 97 và Điều 108 BLTTDS 2015.
Qua nghiên cứu hồ sơ và tham gia kiểm sát tại phiên tòa, Kiểm sát viên phát biểu quan điểm về việc giải quyết vụ án: Tòa án cấp sơ thẩm đã vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng và có sai sót về nội dung khi không đưa cơ quan quản lý đất quốc phòng tham gia tố tụng, không làm rõ nguồn gốc, hiện trạng và quá trình sử dụng đất; bỏ qua yêu cầu hợp pháp của nguyên đơn về việc lồng ghép bản đồ để xác định ranh giới tranh chấp. Những vi phạm này không thể khắc phục ngay tại cấp phúc thẩm. Do đó, đại diện Viện kiểm sát đề nghị Hội đồng xét xử phúc thẩm áp dụng khoản 3 Điều 308 và Điều 310 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, tuyên: chấp nhận kháng cáo của nguyên đơn ông Trần Xanh; hủy toàn bộ Bản án dân sự sơ thẩm số 21/2025/DS-ST ngày 04/6/2025 của TAND huyện Núi Thành, giao hồ sơ vụ án cho TAND Khu vực 5, thành phố Đà Nẵng để xét xử lại theo thủ tục chung.
Từ vụ án trên, cần rút ra một số kinh nghiệm trong công tác kiểm sát giải quyết án dân sự:
Thứ nhất, cần kiểm sát chặt chẽ việc xác định tư cách tham gia tố tụng: nếu vụ án liên quan đến đất thuộc quản lý của cơ quan nhà nước (đặc biệt là đất quốc phòng), Tòa án phải đưa cơ quan quản lý tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
Thứ hai, phải kiểm sát việc thu thập, đánh giá chứng cứ: Tòa án cần thu thập đầy đủ hồ sơ địa chính, trích đo bản đồ qua các thời kỳ, đặc biệt khi có yêu cầu của đương sự hoặc nghi vấn về có sự chồng lấn, cấp sai giấy chứng nhận.
Thứ ba, không được tuyệt đối hóa giá trị pháp lý của Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nếu chưa làm rõ nguồn gốc và quá trình, thủ tục cấp Giấy CNQSD đất, nhất là khi có dấu hiệu cấp chồng lấn phần đất có tranh chấp hoặc đất công.
Việc Hội đồng xét xử phúc thẩm hủy toàn bộ Bản án sơ thẩm trong vụ án này thể hiện sự đúng đắn của công tác kiểm sát, góp phần bảo đảm pháp luật được thực hiện nghiêm minh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời tăng cường trách nhiệm của Tòa án trong việc thu thập và đánh giá chứng cứ./.
Phòng 9 – VKSND thành phố Đà Nẵng
