Trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, quyền con người, quyền công dân ngày càng được chú trọng bảo vệ. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều vụ việc dân sự có tính chất công ích – đặc biệt liên quan đến môi trường, an toàn thực phẩm, an sinh xã hội – thường không có cá nhân hoặc tổ chức nào đủ điều kiện đứng ra khởi kiện.
Điều này tạo ra khoảng trống pháp lý, ảnh hưởng đến lợi ích cộng đồng, nhất là nhóm yếu thế. Nghị quyết 205/2025/QH15 của Quốc hội đã trao cho Viện kiểm sát nhân dân quyền thí điểm khởi kiện vụ án dân sự công ích, mở ra một bước tiến quan trọng cả về lý luận và thực tiễn. Để triển khai hiệu quả, VKSND thành phố Đà Nẵng, với tinh thần tiên phong, đã chủ động triển khai, xây dựng kế hoạch, thành lập tổ giúp việc, thực hiện nhiều hoạt động chuẩn bị thí điểm, trở thành điểm sáng trong toàn ngành.
Thực tiễn triển khai tại VKSND thành phố Đà Nẵng – điểm sáng trong toàn ngành
Thực tiễn ở nhiều địa phương cho thấy, tồn tại không ít vụ việc dân sự mang tính chất công ích nhưng không có ai đứng ra khởi kiện do tính phức tạp, lợi ích va chạm hoặc khả năng pháp lý hạn chế. Nhóm dễ bị tổn thương, như trẻ em, người khuyết tật, người nghèo, thường khó tiếp cận công lý. Trong bối cảnh đó, VKSND là chủ thể phù hợp nhất để đại diện khởi kiện, nhằm bảo vệ lợi ích công cộng và trật tự xã hội.
Trong tiến trình triển khai Nghị quyết số 205/2025/QH15 của Quốc hội, VKSND thành phố Đà Nẵng đã chứng minh vị thế là đơn vị đi đầu. Ngay từ tháng 7/2025, đơn vị đã ban hành Kế hoạch số 60/KH-VKS-P9 ngày 11/7/2025 và Tổ giúp việc coi đây là nhiệm vụ chính trị đặc biệt quan trọng. Không dừng lại ở chỉ đạo chung, Đảng uỷ KSND thành phố Đà Nẵng đã phân công một đồng chí Phó Viện trưởng phụ trách Phòng 9 cùng với các Kiểm sát viên thành lập Đoàn công tác trực tiếp xuống cơ sở, làm việc với các VKSND khu vực trọng điểm để thu thập tài liệu, xác minh thực tế, lựa chọn vụ việc điển hình có dấu hiệu xâm phạm lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm yếu thế để tổng hợp báo cáo Viện kiểm sát nhân dân tối cao đồng thời chuẩn bị kế hoạch về thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích.
Điểm đáng chú ý là, Đà Nẵng không chỉ triển khai một cách hình thức, mà đã tiến hành một chiến dịch toàn diện, đồng bộ và bài bản, từ khâu tổ chức bộ máy, phân công nhân sự đến phối hợp giữa cấp thành phố và cấp khu vực. Chính nhờ vậy, VKSND Đà Nẵng đã tạo ra một mô hình tiên phong, mang tính chất “gợi mở và dẫn đường” cho việc tổng kết, nhân rộng trên phạm vi toàn quốc.
Có thể khẳng định, thực tiễn tại Đà Nẵng đã trở thành minh chứng sinh động nhất cho tính khả thi, hiệu quả của sáng kiến khởi kiện công ích, đồng thời thể hiện rõ bản lĩnh, trách nhiệm và tầm nhìn chiến lược của ngành Kiểm sát trong giai đoạn đổi mới.
Giải pháp triển khai
Để triển khai hiệu quả nhiệm vụ thí điểm, cần có hệ thống giải pháp đồng bộ và khả thi sau đây:
Một là, củng cố tổ chức bộ máy và nhân sự. VKSND các cấp cần thành lập tổ công tác khởi kiện công ích, lựa chọn Kiểm sát viên am hiểu pháp luật dân sự, có bản lĩnh chính trị và kỹ năng tranh tụng; đồng thời, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành với Tòa án, Công an, cơ quan chuyên môn để bảo đảm hiệu quả thực thi.
Hai là, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ 5 bước: Tiếp nhận thông tin từ công dân, báo chí, cơ quan quản lý, hoặc phản ánh trực tuyến; Xác minh, thu thập chứng cứ, phối hợp cơ quan chuyên môn; Báo cáo Ủy ban Kiểm sát thảo luận, xác định tính chất công ích; Ra quyết định khởi kiện, nộp đơn tại Tòa án và tham gia tố tụng với tư cách nguyên đơn; Tổng kết, rút kinh nghiệm, báo cáo VKSND tối cao. Quy trình này bảo đảm tính khoa học, chặt chẽ và có thể nhân rộng.
Ba là, gắn công tác khởi kiện công ích với chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo. Cần xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử về vụ việc công ích, ứng dụng AI để phát hiện vi phạm từ báo chí, mạng xã hội, đơn thư điện tử. Đây là bước đột phá, phù hợp với chiến lược chuyển đổi số quốc gia
Bốn là, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho Kiểm sát viên về khởi kiện công ích. Có thể tổ chức các lớp chuyên đề, thực hành mô phỏng tại Tòa án để nâng cao kỹ năng tranh luận, đồng thời xây dựng mô hình 'Kiểm sát viên công ích' chuyên sâu.
Năm là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, huy động sự tham gia của hệ thống chính trị và toàn xã hội. Cần phối hợp với báo chí, truyền hình, tổ chức đoàn thể để phổ biến pháp luật, nâng cao nhận thức cộng đồng, tạo sự đồng thuận xã hội đối với hoạt động khởi kiện công ích.
Thực tiễn triển khai tại VKSND thành phố Đà Nẵng – điểm sáng trong toàn ngành
Thực tiễn ở nhiều địa phương cho thấy, tồn tại không ít vụ việc dân sự mang tính chất công ích nhưng không có ai đứng ra khởi kiện do tính phức tạp, lợi ích va chạm hoặc khả năng pháp lý hạn chế. Nhóm dễ bị tổn thương, như trẻ em, người khuyết tật, người nghèo, thường khó tiếp cận công lý. Trong bối cảnh đó, VKSND là chủ thể phù hợp nhất để đại diện khởi kiện, nhằm bảo vệ lợi ích công cộng và trật tự xã hội.
Trong tiến trình triển khai Nghị quyết số 205/2025/QH15 của Quốc hội, VKSND thành phố Đà Nẵng đã chứng minh vị thế là đơn vị đi đầu. Ngay từ tháng 7/2025, đơn vị đã ban hành Kế hoạch số 60/KH-VKS-P9 ngày 11/7/2025 và Tổ giúp việc coi đây là nhiệm vụ chính trị đặc biệt quan trọng. Không dừng lại ở chỉ đạo chung, Đảng uỷ KSND thành phố Đà Nẵng đã phân công một đồng chí Phó Viện trưởng phụ trách Phòng 9 cùng với các Kiểm sát viên thành lập Đoàn công tác trực tiếp xuống cơ sở, làm việc với các VKSND khu vực trọng điểm để thu thập tài liệu, xác minh thực tế, lựa chọn vụ việc điển hình có dấu hiệu xâm phạm lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm yếu thế để tổng hợp báo cáo Viện kiểm sát nhân dân tối cao đồng thời chuẩn bị kế hoạch về thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích.
Điểm đáng chú ý là, Đà Nẵng không chỉ triển khai một cách hình thức, mà đã tiến hành một chiến dịch toàn diện, đồng bộ và bài bản, từ khâu tổ chức bộ máy, phân công nhân sự đến phối hợp giữa cấp thành phố và cấp khu vực. Chính nhờ vậy, VKSND Đà Nẵng đã tạo ra một mô hình tiên phong, mang tính chất “gợi mở và dẫn đường” cho việc tổng kết, nhân rộng trên phạm vi toàn quốc.
Có thể khẳng định, thực tiễn tại Đà Nẵng đã trở thành minh chứng sinh động nhất cho tính khả thi, hiệu quả của sáng kiến khởi kiện công ích, đồng thời thể hiện rõ bản lĩnh, trách nhiệm và tầm nhìn chiến lược của ngành Kiểm sát trong giai đoạn đổi mới.
Giải pháp triển khai
Để triển khai hiệu quả nhiệm vụ thí điểm, cần có hệ thống giải pháp đồng bộ và khả thi sau đây:
Một là, củng cố tổ chức bộ máy và nhân sự. VKSND các cấp cần thành lập tổ công tác khởi kiện công ích, lựa chọn Kiểm sát viên am hiểu pháp luật dân sự, có bản lĩnh chính trị và kỹ năng tranh tụng; đồng thời, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành với Tòa án, Công an, cơ quan chuyên môn để bảo đảm hiệu quả thực thi.
Hai là, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ 5 bước: Tiếp nhận thông tin từ công dân, báo chí, cơ quan quản lý, hoặc phản ánh trực tuyến; Xác minh, thu thập chứng cứ, phối hợp cơ quan chuyên môn; Báo cáo Ủy ban Kiểm sát thảo luận, xác định tính chất công ích; Ra quyết định khởi kiện, nộp đơn tại Tòa án và tham gia tố tụng với tư cách nguyên đơn; Tổng kết, rút kinh nghiệm, báo cáo VKSND tối cao. Quy trình này bảo đảm tính khoa học, chặt chẽ và có thể nhân rộng.
Ba là, gắn công tác khởi kiện công ích với chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo. Cần xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử về vụ việc công ích, ứng dụng AI để phát hiện vi phạm từ báo chí, mạng xã hội, đơn thư điện tử. Đây là bước đột phá, phù hợp với chiến lược chuyển đổi số quốc gia
Bốn là, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho Kiểm sát viên về khởi kiện công ích. Có thể tổ chức các lớp chuyên đề, thực hành mô phỏng tại Tòa án để nâng cao kỹ năng tranh luận, đồng thời xây dựng mô hình 'Kiểm sát viên công ích' chuyên sâu.
Năm là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, huy động sự tham gia của hệ thống chính trị và toàn xã hội. Cần phối hợp với báo chí, truyền hình, tổ chức đoàn thể để phổ biến pháp luật, nâng cao nhận thức cộng đồng, tạo sự đồng thuận xã hội đối với hoạt động khởi kiện công ích.
Kết luận
Việc Quốc hội trao quyền thí điểm cho VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích là một bước tiến lịch sử, thể hiện rõ vai trò của ngành Kiểm sát không chỉ là cơ quan kiểm sát mà còn là chủ thể chủ động bảo vệ công lý, lợi ích công cộng và quyền con người. Thực tiễn trên phạm vi cả nước cho thấy nhiều vụ việc công ích tồn tại khoảng trống pháp lý khi không ai đứng ra khởi kiện. Do đó, với hệ thống giải pháp đồng bộ từ tổ chức, quy trình, công nghệ đến đào tạo và truyền thông, VKSND hoàn toàn có khả năng đảm đương sứ mệnh mới. Đây là tiền đề quan trọng để kiến nghị hoàn thiện pháp luật, luật hóa cơ chế khởi kiện công ích trong tương lai.
Trong tiến trình triển khai, VKSND thành phố Đà Nẵng đã khẳng định vị thế tiên phong, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản và đồng bộ. Đây là minh chứng sinh động cho tính khả thi của sáng kiến này, đồng thời đặt nền móng cho việc luật hóa cơ chế khởi kiện công ích trong tương lai.
Sự thành công của VKSND thành phố Đà Nẵng đối với kế hoạch thí điểm khởi kiện vụ án dân sự công ích là kết quả của sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng (Kết luận 120-KL/TW ngày 22/01/2025 của Bộ Chính trị), của Quốc hội (Nghị quyết 205/2025/QH15 ngày 24/6/2025) và Ngành Kiểm sát (Công văn 2529, Kế hoạch số 01/KH-VKSTC ngày 02/7/2025, Kế hoạch số 60/KH-VKS-P9 ngày 11/7/2025, Thông báo 111) và sắp tới sẽ cần sự phối hợp, chủ động sáng tạo của cấp ủy, lãnh đạo địa phương. Đây sẽ là cơ sở khoa học – thực tiễn quan trọng để tổng kết, nhân rộng trên phạm vi toàn quốc./.
Trong tiến trình triển khai, VKSND thành phố Đà Nẵng đã khẳng định vị thế tiên phong, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản và đồng bộ. Đây là minh chứng sinh động cho tính khả thi của sáng kiến này, đồng thời đặt nền móng cho việc luật hóa cơ chế khởi kiện công ích trong tương lai.
Sự thành công của VKSND thành phố Đà Nẵng đối với kế hoạch thí điểm khởi kiện vụ án dân sự công ích là kết quả của sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng (Kết luận 120-KL/TW ngày 22/01/2025 của Bộ Chính trị), của Quốc hội (Nghị quyết 205/2025/QH15 ngày 24/6/2025) và Ngành Kiểm sát (Công văn 2529, Kế hoạch số 01/KH-VKSTC ngày 02/7/2025, Kế hoạch số 60/KH-VKS-P9 ngày 11/7/2025, Thông báo 111) và sắp tới sẽ cần sự phối hợp, chủ động sáng tạo của cấp ủy, lãnh đạo địa phương. Đây sẽ là cơ sở khoa học – thực tiễn quan trọng để tổng kết, nhân rộng trên phạm vi toàn quốc./.
Lương Quốc Phòng, phòng 9 VKSND thành phố Đà Nẵng.
